5. Phương pháp nghiên cứu
Mọi kết quả nghiên cứu của khóa luận này đều được thực hiện bằng các
phương pháp:
• Nghiên cứu, tham khảo các sách, tài liệu, giáo trình trong và ngoài
nước có liên quan đến báo Phát thanh nói chung và tin Phát thanh nói riêng.
• Khảo sát, thông kê tình hình sản xuất và sử dụng tin tức bằng kho tin
lưu trữ của Trung tâm Tin.
• Trao đổi, hỏi ý kiến một số cán bộ của Trung tâm nhằm có được
những thông tin thực tế, tạo căn cứ khoa học cho các nhận xét trong nội dung
khóa luận.
• Phân tích, tổng hợp ý kiến và tài liệu để rút ra kết luận.
6. Kết cấu khóa luận
Ngoài phần Mở đầu, Mục lục, Kết luận và Phụ lục, khóa luận này gồm 2
phần nội dung chính:
Chương 1: Quy trình sản xuất tin ở Trung tâm Tin – Đài Tiếng Nói Việt
Nam
Chương 2: Đánh giá chất lượng tin của Trung tâm Tin – Đài Tiếng Nói
Việt Nam
5
CHƯƠNG I. QUY TRÌNH SẢN XUẤT TIN Ở TRUNG TÂM TIN –
ĐÀI TIẾNG NÓI VIỆT NAM
1.1. Tin và tin phát thanh
1.1.1. Khái niệm tin và tin phát thanh
Bên cạnh những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống như ăn, mặc, ở, đi lại,
nhu cầu thông tin và được thông tin cũng đóng một vai trò quan trọng bậc nhất
trong đời sống con người. Chính bởi nhu cầu này mà báo chí ra đời – trước hết
và trên hết là phương tiện thông tin từ người này đến người khác, từ nơi này đến
nơi khác. Đây cũng là lí do biến tin tức trở thành thể loại báo chí không những
đầu tiên, mà còn là thể loại xung kích nhất.
Không ai biết tin tức đầu tiên được truyền tải là gì, ở đâu, bởi nơi nào trên
thế giới cũng xuất hiện người hát rong hay các câu chuyện truyền miệng như
một hình thức thông tin sơ khai. Các ghi chép lịch sử cho thấy, tờ báo đầu tiên
trên thế giới là Acta Diurna được Julius Ceasar cho dán ở nơi công cộng, đông
người qua lại cũng đơn thuần chỉ là những ghi chép về những sự kiện đang diễn
ra trong thành phố lớn, hoặc các thông báo mới của giới cầm quyền khi đó. Trải
qua mấy trăm năm phát triển, nhiều kỹ thuật mới được áp dụng và nhiều loại
hình báo chí mới ra đời, tuy nhiên định nghĩa chính thức về thể loại này vẫn
chưa được thống nhất.
Trong các cuốn sách dạy về nghề báo ở phương Tây có lưu truyền một
định nghĩa: “Khi con chó ngoạm chiếc giày, đó không phải là tin, bởi đó là
chuyện bình thường. Nhưng khi chiếc giày ngoạm con chó thì đó là tin”. Định
nghĩa này cho thấy một trong những yêu cầu quan trọng nhất để một thông tin
bình thường trở thành một tin tức được đăng tải trên báo chí chính là tính mới lạ.
Có lẽ vì lí do này mà từ “tin tức” trong tiếng Anh là “News” (có nguồn gốc từ
tính từ “new” trong tiếng Anh hay “nouvelle” trong tiếng Pháp có nghĩa là
“mới”). Tuy nhiên, việc định nghĩa thể loại tin cũng có nhiều ý kiến. Một trong
6
những ý kiến mang tính thực tế nhất là của tác giả cuốn sách “Sau đây là bản tin
chi tiết”.
Tập thể tác giả gồm Maray Masternon và Roger Patching viết:
“Cố định nghĩa tin là gì không có ích gì lắm. Có hàng trăm thậm chí hàng
nghìn cách định nghĩa về tin. Ví dụ:
- Tin là bất cứ thứ gì hấp dẫn hay tác động đến công chúng.
- Tin là bất cứ thứ gì kịp thời và thu hút một lượng người nào đó, những
tin hay nhất là tin có sức hấp dẫn với nhiều ng nhất.
- Tin là những gì một ai đó ở đâu đó muốn ỉm đi. Tất cả những thứ khác
chỉ là quảng cáo (định nghĩa của Nortchliffe).
- Tin là bất kỳ thứ gì kịp thời, thú vị và đáng chú ý đối với ng đọc liên
quan đến cá nhân họ hay quan hệ của họ đối với xã hội.
- Tin là kết quả cuối cùng của bản năng nhà báo.
- Tin là thuật lại sự thay đổi (định nghĩa học thuật đơn giản).
- Tin là điều mà biên tập viên cho là như vậy ( định nghĩa mang tính
hoài nghi của nhà báo).
- Tin là bất cứ cái gì được đưa vào báo ( định nghĩa mang tính hoài nghi
của ng đọc).
- Tin là những gì các phương tiện truyền thông cho là đáng đưa (định
nghĩa của nhà phê bình truyền thông).
Theo các tác giả này, cái quan trọng nhất không phải là định nghĩa tin như
thế nào, mà là cách chúng ta viết tin và làm tin như thế nào. Mặc dù ý kiến này
được đánh giá cao ở cách đặt ra vấn đề, nhưng dưới góc độ của một người đang
học nghề (tức là sinh viên báo chí hoặc những người đang có ý định muốn làm báo)
thì có một nền tảng lý luận bao giờ cũng khiến họ thấy mọi thứ rõ ràng hơn. Tóm
lại, có thể định nghĩa một cách tương đối về tin như sau:
“Tin là một trong những thể loại thuộc nhóm các thể loại báo chí thông
tấn, trong đó thông báo, phản ánh, bình luận có mức độ một cách ngắn gọn,
7
chính xác và nhanh chóng nhất về sự kiện, vấn đề, con người đã, đang và sẽ xảy
ra trong đời sống, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định”. [6, 23]
So với lịch sử phát triển chung của báo chí thế giới, phát thanh là một
trong những loại hình báo chí ra đời sớm nhất. Ngay từ những ngày đầu mới
thành lập ngành phát thanh, tin tức đã chiếm một dung lượng lớn thời gian phát
sóng của các Đài. Vào giữa những thập niên 50, các Đài phát thanh bắt đầu giới
thiệu bản tin hàng giờ. Cùng với những tiến bộ khoa học kỹ thuật về thu phát
sóng, tin tức trên Đài phát thanh có điều kiện truyền đi sâu rộng hơn và từ đó
cũng bắt đầu hình thành nên những tiền đề cho các nhà nghiên cứu đưa ra một
khái niệm cho thể loại tin trên phát thanh.
Cũng giống như việc định nghĩa các khái niệm khác, có rất nhiều ý kiến
khác nhau xung quanh vấn đề trả lời câu hỏi “Tin phát thanh là gì?”. Ở góc độ
nhấn mạnh sự vận động không ngừng của sự vật, sự việc trên thế giới, có ý kiến
cho rằng “Tin phát thanh là sự khác biệt giữa cái đã qua và cái đang qua”. Cách
định nghĩa này tuy có hơi mơ hồ, nhưng cũng đã phần nào thể hiện được tính
chất của tin phát thanh. Ngoài ra, đứng dưới góc độ là nhà báo, là những người
thực hiện tin phát thanh bằng những thao tác nghiệp vụ, có ý kiến cho rằng “tin
tức phát thanh là nói súc tích, rõ ràng trong một thời gian khá ngắn diễn tả được
cái gì đã xảy ra, cái gì đang tiếp diễn và nếu có thể là cái gì sắp xảy ra dựa trên
những suy đoán độc lập”
1
.
Kết hợp cả hai góc độ tiếp cận trên, các tác giả cuốn “Báo Phát thanh”
(Phân viện báo chí và tuyên truyền) đưa ra một định nghĩa tổng hợp như
sau:
“Tin phát thanh là sự kiện mới, biến cố mới, tình hình mới về con người, sự
vật, hiện tượng đã xảy ra, đang tiếp diễn được truyền đạt một cách ngắn gọn, trực
tiếp, dễ hiểu tới người nghe bằng phương tiện truyền thông radio”.
1
Lois Braird, Hướng dẫn sản xuất chương trình phát thanh, trường Phát thanh truyền hình
Ôxtrâylia, Đài Tiếng Nói Việt Nam dịch, 1999.
8
Hay nói ngắn gọn và dễ hiểu hơn, tin phát thanh là tin được đọc và qua
sóng radio đến với người nghe.
Nếu đối với báo in, con đường để công chúng tiếp nhận thông tin là đọc
bằng mắt với cơ hội được đọc đi đọc lại thì phát thanh khác hẳn. Người nghe đài
phải tiếp nhận thông tin qua cơ quan thính giác và không có điều kiện được nghe
lại những gì Đài phát thanh đã phát sóng. Do đó, tin tức được cập nhật trên sóng
phát thanh cũng mang những đặc điểm hoàn toàn khác so với tin tức được đăng
tải ở các loại hình báo chí như báo in hay truyền hình. Chính đặc điểm về con
đường tiếp nhận thông tin của công chúng quyết định những nét đặc thù của tin
phát thanh.
Có hai đặc điểm chung dễ nhận thấy nhất đối với tất cả các loại tin phát
thanh, đó là đặc điểm súc tích về mặt nội dung và ngắn gọn về mặt hình thức.
Người nghe đài được cập nhật tin tức thường xuyên bằng các bản tin đầu mỗi
giờ trong ngày, có thể là các tin cùng phản ánh về một sự kiện, tin phát sóng sau
bao giờ cũng chi tiết hơn tin phát sóng trước. Cuối ngày, thường có tóm tin để
điểm lại những nét chính về sự kiện mới diễn ra đó. Trong khi đó, người đọc báo
giấy phải đợi sang ngày mai mới có thể đọc tiếp những tin tức mà họ đã thu
nhận được trong số báo ra sáng ngày hôm nay. Rõ ràng, tin phát thanh tức thời
hơn, do đó cũng mới mẻ hơn.
Cũng vì lí do tiếp nhận thông tin bằng tai nghe nên tin phát thanh phải
ngắn gọn và dễ hiểu. Nếu tin tức chứa quá nhiều thông tin hay diễn đạt khó hiểu,
thính giả sẽ không thể nhớ được họ vừa mới được nghe những gì, dẫn đến hiệu
quả thông tin kém. Các nghiên cứu khoa học cho thấy, một tin tức được phát
sóng trên Đài phát thanh nên có thời lượng từ 30 – 40 giây. Đây được coi là thời
lượng lý tưởng cho các tin tức vì nó là ngưỡng thời gian mà não bộ người nghe
ghi nhận tốt nhất các thông tin được phát sóng. Làm tốt những điều này chính là
bí quyết tạo nên sức hấp dẫn của tin phát thanh.
1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của tin phát thanh hiện đại
9
Những người làm báo phát thanh luôn có một quy tắc, “viết cho tai nghe chứ
không phải viết cho mắt nhìn”. Hay nói một cách khác đi “vấn đề luôn được đặt ra
trước các nhà báo phát thanh truyền hình là phải hiểu được họ đang nói với ai, làm
sao để vươn tới khán thính giả một cách tốt nhất” [8,9]
Phần lớn mọi người tiếp nhận thông tin bằng mắt hiệu quả hơn bằng tai.
Mắt có thể tiếp nhận được hơn 250 từ trong một phút, ngay cả đối với những
người có khả năng đọc bình thường. Nhưng nếu nói với tốc độ như thế thì ko ai
hiểu. Những người đọc nhanh có thể đọc được 1000 hoặc hơn 1000 từ trong 1
phút mà vẫn hiểu được, nhưng phát thanh không cho phép đọc như thế.
Đặc điểm tiếp nhận thông tin qua thính giác của công chúng như trên đặt
ra yêu cầu đối với phát thanh nói chung và tin phát thanh nói riêng. Không có gì
phải băn khoăn khi nói rằng, tuyệt đại đa số người nghe đài nghe tin tức. Vậy thì
tin trên phát thanh phải tuân thủ những nguyên lý tiếp nhận thông tin qua đường
thính giác nhằm đem lại hiệu quả thông tin cao nhất đối với công chúng của
mình.
Như vậy, thông tin càng được sắp xếp khoa học, phù hợp với tai nghe bao
nhiêu thì tin đấy càng có giá trị và càng được lưu giữ lâu hơn trong não bộ người
nghe. Đó là tiêu chuẩn cho khái niệm “tin phát thanh hiện đại”.
Đồng thời, như đã phân tích ở phần trên, tiếng động trong phát thanh đóng
vai trò quan trọng, bổ trợ cho hiệu quả thông tin. Nó tác động đến tâm lý tiếp
nhận thông tin của thính giả theo hướng tích cực.
Từ những điều trên, có thể hiểu tin phát thanh hiện đại là tin được viết
theo mô hình, kết cấu phù hợp với tai nghe và sử dụng tối đa hiệu quả của tiếng
động.
Ngược lại, tin phát thanh truyền thống là những tin được kết cấu, sắp xếp
thông tin không phù hợp với tai nghe và hạn chế sử dụng tiếng động. Với thực tế
của các Đài phát thanh hiện nay, tin phát thanh truyền thống đa phần là những
tin khai thác lại từ báo in, báo điện tử và các hãng thông tấn. Tin phát thanh viết
10
theo kiểu truyền thống gần như giống hệt với tin tức đăng tải trên báo in và các
bản tin thông tấn.
Theo nghiên cứu của thạc sĩ Lê Huy Nam (Đài TNVN), tin phát thanh
hiện đại có những đặc điểm sau đây:
• Mức độ đề cập, dung lượng chi tiết trong một tin phát thanh hiện đại
thường có quy mô nhỏ hơn tin trên báo in. Đây là đặc điểm phù hợp với lý
thuyết về tin phát thanh, tức tin phát thanh lựa chọn thời điểm để phản ánh sự
kiện, sự việc chứ không chọn quá trình như báo in.
• Sử dụng cấu trúc hình tam giác ngược
• Sử dụng văn nói
• Khai thác triệt để thế mạnh âm thanh (tiếng động)
Sự khác biệt giữa tin phát thanh truyền thống và tin phát thanh hiện đại
trên phương diện lý thuyết được thể hiện qua bảng so sánh sau:
Tin phát thanh truyền thống Tin phát thanh hiện đại
Nội dung - phản ánh quá trình
- dung lượng dài
- phản ánh thời điểm
- dung lượng ngắn
Cấu trúc viết tin - hình tam giác thường
- hình chữ nhật
- hình tam giác ngược
Ngôn ngữ - câu văn dài, câu phức
- nhiều số
- văn nói
- ít số
Tiếng động - không có - có tiếng động
Bảng 1.1 Bảng so sánh các đặc điểm chính giữa tin phát thanh hiện
đại và tin phát thanh truyền thống
Ở Trung tâm Tin – với vai trò là nơi cung cấp tin cho tất cả các Hệ và cơ
quan báo chí trực thuộc Đài TNVN, yêu cầu viết tin theo lối hiện đại đã là một
yêu cầu mang tính bức thiết và nhất định phải thực hiện. Trong quá trình vừa
phát triển, vừa tự ý thức nhược điểm và hoàn thiện chính mình, đội ngũ phóng
viên, biên tập viên của Trung tâm đang hết sức cố gắng thoát ly khỏi cách viết
và tư duy làm tin truyền thống, và đến nay đã có một số thay đổi rõ rệt.
11
1.2. Xu thế phát triển của tin phát thanh trong giai đoạn hiện nay
1.2.1. Thông tin đại chúng trong xu thế toàn cầu hóa
Nếu như chừng 10 năm trước đây, thế giới còn tỏ ra khá “rụt rè” khi nhắc
đến khái niệm “toàn cầu hóa”, thậm chí có những nơi còn cực lực phê phán xu
hướng này, thì nay, cùng với sự phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật,
khái niệm “toàn cầu hóa” đã trở nên phổ biến hơn và công chúng cũng dần chấp
nhận nó như một điều tất yếu.
Khắp nơi trên thế giới, các Nhà nước không phân biệt chế độ chính trị đều
cố gắng hòa nhập với xu thế phát triển chung của nhân loại. Họ toàn cầu hóa
công nghệ bằng những hợp đồng chuyển giao, những thỏa thuận đào tạo, toàn
cầu hóa kinh tế bằng cách mở rộng các tập đoàn đa quốc gia, những sản phẩm
mang thương hiệu toàn cầu…Báo chí và thông tin trên báo chí cũng không nằm
ngoài xu hướng đó.
Sự ra đời của Internet đã “nối gần mọi khoảng cách”, đã mở cho những
người làm báo chí một phương tiện mới, một hướng đi mới để tiến tới việc làm
nghề chuyên nghiệp hơn. Ngày nay, chỉ với một cú click chuột cùng một vài
thao tác gõ bàn phím đơn giản, người ta đã có thể mở ra hàng trăm nghìn trang
với những bài viết đăng tải về vấn đề họ quan tâm. Internet về một phương diện
nào đó, cũng giống như là một dạng “virus” lây lan cực nhanh trong cuộc sống
con người. Thông tin đăng tải qua con đường Internet bao giờ cũng nhanh chóng
và dễ tìm kiếm hơn khi nó được đăng trên báo in hay phát thanh và truyền hình.
Chính lợi thế kết nối cộng đồng cao này mà báo chí thế giới chứng kiến thêm sự
ra đời của một loại hình báo chí mới: báo điện tử.
Trước khi Internet xuất hiện, vấn đề lớn nhất của báo in là làm sao thu hút
được công chúng nhiều hơn, còn truyền hình thì nghiễm nhiên ở vị trí thượng
phong với sức mạnh của những “hình ảnh chân thực và sống động”. Nhưng khi
có Internet cùng sự ra đời của báo điện tử, vấn đề lớn nhất của báo in lại là “làm
sao để duy trì tờ báo mà không bị phá sản”. Phát thanh và truyền hình cũng bắt
12
đầu “e ngại” báo điện tử, bởi những gì trước nay được coi là lợi thế của phát
thanh hay truyền hình đều đã được tích hợp ngay trên báo điện tử. Nếu báo phát
thanh có những chương trình tin tức và âm nhạc trên radio thì báo điện tử cũng
có thể làm những chương trình như thế, thậm chí không những cho người truy
cập nghe trực tuyến, nó còn cho phép người ta tải những file âm thanh ấy về
máy tính để nghe lại nếu người ta thích. Truyền hình trước nay vẫn tự hào về
sức mạnh hình ảnh động của mình, nay phải e dè trước khả năng đăng tải các
đoạn video clip của các tờ báo điện tử. Như vậy, công chúng hiện nay chẳng
cần phải bật tivi, chẳng cần nghe đài, chẳng cần đọc báo, họ chỉ cần lướt web là
cũng đủ để thu nhận thông tin.
Chưa bao giờ công chúng lại được chứng kiến cuộc cạnh tranh căng thẳng
và gay gắt giữa các loại hình báo chí và giữa các tờ báo như hiện nay. Tỉ lệ
thuận với nhu cầu thông tin ngày một lớn của con người, các cơ quan báo chí
cũng từng ngày đưa ra những biện pháp để duy trì và thu hút công chúng về phía
mình. Sức ép này buộc các nhà báo phải thay đổi phương pháp làm việc, đồng
thời cũng thay đổi quan niệm về một số thao tác nghiệp vụ nhằm đáp ứng tốt
hơn nhu cầu thông tin của công chúng. Xét đến cùng, trong cuộc cạnh tranh này
không chỉ có những người tiếp nhận thông tin là có lợi, mà chính những người
làm nghề báo cũng có cơ hội để thay đổi bản thân mình theo hướng hiện đại
hơn.
Báo chí Việt Nam nếu tính về tuổi đời phát triển thì còn non kém hơn
nhiều so với báo chí nước ngoài. Tuy vậy, không phải bao giờ những kẻ “sinh
sau đẻ muộn” cũng phải chịu thiệt thòi hơn những người đi trước. Được kế thừa
những nghiên cứu cũng như cách thức làm báo của các cơ quan báo chí lớn trên
thế giới, báo chí Việt Nam đang có tốc độ hòa nhập nhanh với xu thế làm báo
của làng báo quốc tế. Tuy nhiên, ảnh hưởng của mặt trái do xu thế toàn cầu hóa
gây ra là điều không tránh khỏi.
13
Bên cạnh việc toàn cầu hóa tạo ra sức ép thay đổi lên báo chí, nó cũng đặt
báo chí trên bờ vực của sự lựa chọn giữa một bên là chạy theo thị hiếu công
chúng, một bên là giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Đặc biệt là khi càng ngày,
báo chí càng phát triển theo hướng thương mại hóa, trở thành một ngành kinh
doanh sinh lời của nền kinh tế thế giới. Báo chí từ một ngành thông tin phục vụ
đại đa số dân chúng, giờ đây cũng bị tác động bởi tất cả các quy luật cung cầu
của thị trường cũng như bị ảnh hưởng nặng nề bởi các cơn suy thoái. Việc chạy
đua theo lợi nhuận đặt nhiều nền báo chí vào hoàn cảnh trở thành mối đe dọa với
nền văn hóa của nhiều nước và nhiều dân tộc. Chính vì lí do đó, quan điểm
xuyên suốt của Đảng đối với báo chí trong quá trình hội nhập là kiên quyết giữ
vững định hướng chính trị, cổ vũ mạnh mẽ sự nghiệp đổi mới, bảo vệ vững chắc
chủ quyền đất nước và định hướng xã hội chủ nghĩa đồng thời thỏa mãn ngày
càng cao nhu cầu thông tin, nhu cầu dân chủ hóa đời sống tinh thần của nhân
dân. Quan điểm này chính là “kim chỉ nam” cho sự phát triển của báo chí Việt
Nam, đảm bảo những người làm báo không bao giờ đi chệch hướng và trở thành
mối đe dọa cho chính văn hóa của dân tộc mình, lối sống của nhân dân mình,
khi mà một bộ phận xã hội càng ngày càng trở thành một xã hội tiêu dùng với
nhiều tư tưởng ngoại lai.
1.2.2. Xu thế làm tin của phát thanh
Nhịp sống hiện đại với nhiều mối lo toan đã làm thay đổi nhu cầu thông
tin của công chúng. Trước đây, báo chí vốn chỉ dành cho những người có học
với những bài bình luận dài, những phân tích sâu sắc, những trang truyện ngắn
hay tiểu thuyết mới sáng tác để khi đọc, người đọc có thể vừa thu nhận thông tin
đồng thời vừa có thể nghiền ngẫm, rút ra một điều ý nhị mà tác giả muốn gửi
gắm. Ngày nay lại hoàn toàn ngược lại, công chúng chỉ cần báo chí trả lời cho
họ các câu hỏi: “Ai? Làm cái gì? Vào lúc nào? Ở đâu? Làm như thế nào?” là đủ.
Họ luôn có mong muốn được biết tin sớm nhất, nhanh nhất, chẳng cần biết là tin
tức được đăng tải ở báo giấy, phát thanh, truyền hình hay báo điện tử. Loại hình
14
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét