Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
BCH Ban chấp hành
CNTT Công nghệ thông tin
DH Dạy học
ĐC Đối chứng
ĐHSP Đại học Sƣ phạm
GV Giáo viên
HS Học sinh
PPDH Phƣơng pháp dạy học
SGK Sách giáo khoa
THCS Trung học cơ sở
THPT Trung học phổ thông.
TN Thực nghiệm
TNSP Thực nghiệm sƣ phạm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1: Đặc điểm chất lƣợng bộ môn của các lớp TN và ĐC trƣớc TNSP 91
Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra lần 1 95
Bảng 3.3: Xếp loại kiểm tra lần 1 95
Bảng 3.4: Phân phối tần suất kiểm tra lần 1 96
Bảng 3.5: Kết quả kiểm tra lần 2 97
Bảng 3.6: Xếp loại kiểm tra lần 2 98
Bảng 3.7: Phân phối tần suất kiểm tra lần 2 99
Bảng 3.8: Tổng hợp các tham số thống kê qua hai bài kiểm tra TNSP 100
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ VÀ BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 1 96
Đồ thị 3.1: Đồ thị đƣờng phân phối tần xuất lần 1 97
Biểu đồ 3.2: Biểu đồ xếp loại kiểm tra lần 2 98
Đồ thị 3.2: Đồ thị đƣờng phân phối tần suất lần 2 99
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
I. Lí do chọn đề tài 1
II. Mục đích nghiên cứu 3
III. Giả thuyết khoa học 3
IV. Nhiệm vụ nghiên cứu 3
V. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3
VI. Phƣơng pháp nghiên cứu 3
VII. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
VIII. Cấu trúc của đề tài 4
Chƣơng I: Cơ sở lý luận chung. 5
1.1 Lí luận tổ chức hoạt động dạy học 5
1.1.1 Quá trình nhận thức và sự lĩnh hội kiến thức 5
1.1.2 Bản chất của hoạt động học vật lí 6
1.1.3 Bản chất của hoạt động dạy vật lí 8
1.1.4 Chức năng của dạy trong hệ tƣơng tác dạy học 9
1.1.5 Nhiệm vụ của dạy học vật lí ở trƣờng trung học phổ thông… ……………10
1.2 Cơ sở lí luận của việc phát triển tƣ duy học sinh 11
1.2.1 Khái niệm tƣ duy 13
1.2.2 Những đặc điểm của tƣ duy 13
1.2.3 Các giai đoạn của một quá trình tƣ duy 15
1.2.4 Các loại tƣ duy 17
1.2.5 Các biện pháp phát triển tƣ duy của học sinh 23
Kết luận chƣơng I 27
Chƣơng II: Xây dựng tiến trình dạy học các thuyết về ánh sáng
( vật lí 12 nâng cao) theo hƣớng phát triển năng lực tƣ duy cho học sinh 28
2.1 Một số vấn đề về thuyết vật lí 28
2.1.1 Khái niệm thuyết vật lí 28
2.1.2 Cấu trúc của thuyết vật lí 28
2.1.3 Vai trò của thuyết vật lí 31
2.1.4 Đặc điểm của thuyết vật lí 31
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2.1.5 Chức năng của thuyết vật lí 32
2.2 Phƣơng pháp dạy học các thuyết vật lí góp phần phát triển tƣ duy cho học sinh 33
2.2.1 Con đƣờng hình thành các thuyết vật lí 33
2.2.2 Phƣơng pháp hình thành các thuyết về ánh sáng trong dạy học 41
2.3 Phân tích đặc điểm, thực trạng dạy học các thuyết trong chƣơng sóng ánh
sáng và lƣợng tử ánh sáng (vật lí 12 nâng cao) 46
2.3.1 Đặc điểm của chƣơng sóng ánh sáng 46
2.3.2 Đặc điểm của chƣơng lƣợng tử ánh sáng 52
2.3.3 Thực trạng dạy học các thuyết trong chƣơng sóng ánh sáng và lƣợng tử
ánh sáng (vật lí 12 nâng cao) 56
2.4 Thiết kế phƣơng án dạy học một số bài cụ thể 59
2.4.1 Phƣơng án dạy học kiến thức bài 41 60
2.4.2 Phƣơng án dạy học kiến thức bài 44 75
Kết luận chƣơng II 89
Chƣơng III: Thực nghiệm sƣ phạm 90
3.1 Mục đích, nhiệm vụ, đối tƣợng và pp của thực nghiệm sƣ phạm 90
3.1.1 Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm 90
3.1.2 Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm 90
3.1.3 Đối tƣợng và cơ sở TNSP 90
3.1.4 Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm 91
3.1.5 Ƣớc lƣợng các đại lƣợng đặc trƣng cho TNSP 91
3.1.6 Cách đánh giá, xếp loại 92
3.2 Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm 93
3.3 Kết quả và xử lí kết quả TNSP 94
3.3.1 Các kết quả về mặt định tính của việc phát triển tƣ duy của HS 94
3.3.2 Kết quả định lƣợng 95
3.4 Đánh giá chung về thực nghiệm sƣ phạm 101
Kết luận chƣơng III 102
Kết luận chung 103
Tài liệu tham khảo 105
Phụ lục 107
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
1
MỞ ĐẦU
I. Lý do chọn đề tài
Chúng ta đang sống ở thế kỉ XXI, thế kỷ của tri thức khoa học và công nghệ
cao. Điều đó đòi hỏi nền giáo dục nƣớc ta phải đổi mới mạnh mẽ, sâu sắc và toàn
diện. Nghị quyết BCH Trung ƣơng Đảng khoá VIII đã chỉ rõ: “Mục tiêu của giáo
dục đào tạo là đào tạo ra những con ngƣời có đủ phẩm chất, năng lực để xây dựng
và bảo vệ tổ quốc, làm chủ tri thức khoa học công nghệ hiện đại, có năng lực phát
huy giá trị văn hoá dân tộc, tiếp thu tinh hoa của nhân loại, có tƣ duy sáng tạo, kỹ
năng thực hành giỏi”. Để thực hiện đƣợc mục tiêu giáo dục nói trên, vấn đề đặt ra
đối với các trƣờng học là không ngừng đổi mới về nội dung, PPDH và tăng cƣờng
trang thiết bị dạy học. Hội nghị BCHTƢ Đảng khoá XIII lần hai nhấn mạnh: "Đổi
mới phƣơng pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn
luyện thành nếp tƣ duy sáng tạo của ngƣời học. Từng bƣớc áp dụng phƣơng pháp
tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời
gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh Củng cố và phát triển giáo dục ở các vùng
dân tộc thiểu số phấn đấu giảm sự chênh lệch về phát triển giáo dục giữa các vùng
lãnh thổ".
Trong những năm gần đây, việc đổi mới đồng bộ cả mục đích, nội dung,
phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học để nâng cao chất lƣợng giáo dục, đào tạo
đang diễn ra sôi động ở nƣớc ta. Việc rèn luyện năng lực tƣ duy cho học sinh có
vai trò quan trọng nhất trong sự phát triển toàn diện học sinh. Việc nghiên cứu
phƣơng pháp giảng dạy nhằm phát triển tƣ duy cho học sinh là một vấn đề đƣợc
nhiều nhà khoa học giáo dục và tâm lý học nghiên cứu. Thực tiễn giảng dạy môn
vật lý trong nhà trƣờng phổ thông hiện nay cho thấy: Việc phát triển tƣ duy cho
học sinh vẫn chƣa đƣợc quan tâm một cách đúng mức. Một trong những nguyên
nhân của tình trạng này là do nội dung sách giáo khoa còn mang nặng tính lý
thuyết, phƣơng pháp dạy học của giáo viên còn nặng về truyền thụ kiến thức, chƣa
chú ý nhiều đến phƣơng pháp nhận thức của học sinh. Học sinh thƣờng thụ động
trƣớc những kiến thức mới, chƣa đƣợc rèn khả năng tự học. Vì vậy bên cạnh các
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
2
giải pháp khác, cần phải đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tăng cƣờng
phát triển tƣ duy cho học sinh.
Thuyết vật lý là một hệ thống những tƣ tƣởng, quy tắc, quy luật dùng làm
cơ sở cho một ngành hoặc nhiều ngành khoa học để giải thích các sự kiện, hiện
tƣợng, để hiểu rõ bản chất sâu xa của các sự kiện, hiện tƣợng đó, tạo cho con
ngƣời có khả năng tác động mạnh hơn, có hiệu quả hơn vào thực tế khách quan.
Do vậy trong quá trình hình thành các thuyết trong trƣờng phổ thông cho học sinh,
giáo viên không những giúp cho kiến thức của học sinh thêm phong phú, sâu sắc
mà còn là cơ hội để giáo viên trang bị cho học sinh những phƣơng pháp nghiên
cứu, phƣơng pháp tƣ duy.
Việc áp dụng các phƣơng pháp dạy học nhằm phát triển tƣ duy HS trong dạy
học vật lý, đã có một số tác giả thực hiện nhƣ: Phạm Thanh Bình –Phát triển tƣ duy
HS bằng việc vận dụng phƣơng pháp tìm tòi từng phần trong giảng dạy một số bài
chƣơng “Dao động điện, dòng điện xoay chiều” -Luận văn thạc sĩ ĐHSPHN, Ngô
Văn Lý – “Phát triển tƣ duy HS THCS miền núi khi tiến hành thí nghiệm biểu diễn”
- Luận văn thạc sĩ ĐHSP Thái Nguyên 1999, Nguyễn Thị Hải Yến – “Phát triển
năng lực phát hiện và giải quyết có vấn đề cho HS khi dạy một số kiến thức chƣơng
“Mắt và các dụng cụ quang học” Vật lý lớp 12 THPT - Luận văn thạc sĩ ĐHSP Thái
Nguyên 2004, Tô Đức Thắng – “Tiến hành thí nghiệm biểu diễn nhằm phát triển tƣ
duy HS THPT miền núi khi dạy một số bài chƣơng – Chất khí” - Luận văn thạc sĩ
ĐHSP Thái Nguyên 2007, Lê Văn Huế - “Phát triển tƣ duy học sinh trung học phổ
thông miền núi khi dạy các khái niệm vật lý của chƣơng – “Từ trƣờng và Cảm ứng
điện từ”- Luận văn thạc sĩ ĐHSP Thái Nguyên 2008 …Các công trình này đã có
những thành công nhất định trong việc phát triển tƣ duy HS. Song chƣa có công
trình nào nghiên cứu để đƣa ra các biện pháp cụ thể nhằm phát triển tƣ duy HS
THPT thông qua việc hình thành các thuyết vật lý.
Chính vì những lý do trên, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu: “Xây dựng tiến
trình dạy học các thuyết về ánh sáng (vật lí 12 nâng cao) theo hƣớng phát triển
năng lực tƣ duy cho học sinh”.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3
II. Mục đích nghiên cứu
Đƣa ra một số biện pháp nhằm phát triển tƣ duy học sinh THPT trong khi
dạy họ c chƣơng: “Sóng ánh sáng” và “Lƣợng tử ánh sáng” vậ t lí lớ p 12 nâng cao.
III. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh ở trƣờng THPT
- Nội dung một số kiến thức thuộc chƣơng – Sóng ánh sáng và Lƣợng tử ánh sáng .
IV. Giả thuyết khoa học
Nếu giáo viên sử dụng hợp lí các biện pháp dạy học phù hợp với đặc điểm và
quá trình tƣ duy trong dạy học các thuyết vật lí cho học sinh thì học sinh có năng
lực tƣ duy tốt hơn.
V. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận về dạy và học.
- Nghiên cứu lí luận về phát triển tƣ duy cho học sinh trong quá trình dạy học.
- Nghiên cứu đặc điểm và việc hình thành các thuyết vật lý.
- Nghiên cứu các biện pháp phát triển tƣ duy cho học sinh khi dạy các thuyết vật lí.
- Nghiên cứu chƣơng: Sóng ánh sáng và Lƣợng tử ánh sáng trong vật lí 12 nâng
cao nhằm xác định nội dung của thuyết, ứng dụng của thuyết. Thiết lập sơ đồ logic.
- Điều tra thực tế việc dạy và học các thuyết ở một số trƣờng THPT.
- Soạn thảo nội dung và thiết kế tiến trình dạy học một số thuyết trong
chƣơng: Sóng ánh sáng và Lƣợng tử ánh sáng nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển tƣ
duy cho học sinh THPT.
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo hƣớng đề tài đã nêu ra.
VI. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Nghiên cứu lí luận.
- Điều tra thực tế và tổng kết kinh nghiệm.
- Thực nghiệm sƣ phạm theo hƣớng đề tài đã đề ra.
VII. Ý nghĩa khoa học và đóng góp của đề tài.
- Góp phần làm rõ cơ sở lí luận về hoạ t độ ng dạ y họ c và việ c phá t triể n tƣ duy họ c
sinh. Đề xuấ t đƣợ c các biện pháp hình thành các thuyết vật lý nhằm phát triển tƣ
duy học sinh THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4
- Kết quả đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho giáo viên dạy môn vật lý
ở trƣờng THPT.
VIII. Cấu trúc của luận văn. Gồm: phần mở đầu, kết luận và ba chƣơng.
Chương 1: Cơ sở lý luận chung.
Chương 2: Xây dựng tiến trình dạy học các thuyết về ánh sáng (vật lí 12 nâng
cao) theo hƣớng phát triển năng lực tƣ duy cho học sinh.
Chương 3: Thực nghiệm sƣ phạm
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN CHUNG
1.1. Lí luận tổ chức hoạt động dạy học.
1.1.1. Quá trình nhận thức và sự lĩnh hội kiến thức.
Khoa học vật lí nghiên cứu thế giới tự nhiên nhằm phát hiện ra những đặc
tính và qui luật khách quan của các sự vật hiện tƣợng trong tự nhiên. Vấn đề then
chốt đầu tiên phải đặt ra cho ngƣời nghiên cứu là: Làm thế nào để tìm ra chân lí,
làm thế nào để biết rằng những điều mà nhà nghiên cứu tìm ra là đúng chân lí khách
quan?
V.I.Lenin đã khái quát hóa những thành tựu của rất nhiều nhà khoa học trên
con đƣờng đi tìm chân lí, nhiều khi phải trải qua những cuộc đấu tranh gian khổ,
quyết liệt và đã chỉ ra: "Từ trực quan sinh động đến tƣ duy trừu tƣợng, rồi từ tƣ duy
trừu tƣợng trở về thực tiễn, đó là con đƣờng biện chứng của sự nhận thức chân lí,
của sự nhận thức hiện thực khách quan".
Hình 1.1 Chu trình sáng tạo khoa học theo Razumôpxki
Nếu kết quả thực nghiệm phù hợp với hệ quả dự đoán thì mô hình giả thuyết
đƣợc xác nhận là đúng đắn và trở thành chân lí. Nếu kết quả thực nghiệm không
phù hợp với dự đoán lí thuyết thì phải xem lại lí thuyết, chỉnh lí lại hoặc thay đổi.
Mô hình trừu tƣợng đƣợc xác nhận trở thành nguồn tri thức mới tiếp tục đƣợc dùng
Mô hình giả
định trừu tƣợng
Các hệ quả
lôgic
Những sự kiện
khởi đầu
Thí nghệm
kiểm tra
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét